UP Board Solutions for Class 10 Hindi Chapter 6 केन किं वर्धते? (संस्कृत-खण्ड), the students can refer to these answers to prepare for the examinations. The solutions provided in the Free PDF download of UP Board Solutions for Class 10 are beneficial in enhancing conceptual knowledge.
UP Board Solutions for Class 10 Hindi Chapter 6 केन किं वर्धते? (संस्कृत-खण्ड)
अववरणों का ससन्दर्भ हिन्दी अनुवाद
प्रश्न 1.
उत्तर
[सुवचनेन = सुन्दर (मधुर) वचनों से। इन्दुदर्शनेन = चन्द्रमा के देखने से। रागः = प्रेम। श्रीः = लक्ष्मी, धन-सम्पत्ति। औचित्येन = उचित व्यवहार से। औदार्येणः = उदारता से। प्रभुत्वम् = प्रभुता। वैश्वानरः = अग्नि। अशौचेन = अपवित्रता से। अपथ्येन = अनुपयुक्त भोजन से, बदपरहेजी से। तृष्णा = (इच्छा) लालच।]
सन्दर्भ-प्रस्तुत गद्यांश हमारी पाठ्य-पुस्तक ‘हिन्दी’ के ‘संस्कृत-खण्ड’ के ‘केन किं वर्धते’ पाठ से उद्धृत है।
प्रसंग-इनमें बताया गया है कि किस वस्तु से व्यक्ति की क्या वस्तु वृद्धि प्राप्त करती है।
अनुवाद-मधुर वचन से मित्रता बढ़ती है। चन्द्रमा के दर्शन से समुद्र बढ़ता है। श्रृंगार से प्रेम बढ़ता है। विनय से गुण बढ़ता है। दान से यश बढ़ता है। परिश्रम से न-सम्पत्ति बढ़ती है। सत्य से धर्म बढ़ता है। रक्षा (पोषण) करने से उपवन बढ़ता है। सदाचार से विश्वास बढ़ता है। (UPBoardSolutions.com) अभ्यास से विद्या बढ़ती है। न्याय से राज्य बढ़ता है। उचित व्यवहार से बड़प्पन बढ़ता है। उदारता से प्रभुता बढ़ती है। क्षमा से तप बढ़ता है। पूर्वी वायु (पुरवैया) से बादल बढ़ता है। लाभ से लोभ बढ़ता है। पुत्र के दर्शन से हर्ष बढ़ता है। मित्र के दर्शन से प्रसन्नता बढ़ती है। बुरे वचनों से झगड़ा बढ़ता है। तिनकों से आगे बढ़ती है। नीच लोगों की संगति से दुष्टता बढ़ती है। उपेक्षा से शत्रु बढ़ जाते हैं। पारिवारिक झगड़े से दु:खे बढ़ता है। दुष्ट हृदय से दुर्दशा की वृद्धि होती है। अपवित्रता से दरिद्रता बढ़ती है। अनुचित भोजन से रोग बढ़ता है। असन्तोष से लालच बढ़ता है। बुरी आदत से वासना बढ़ती है।
अतिलघु-उत्तरीय संस्कृत प्रकोत्तर
प्रश्न 1
मैत्री केन वर्धते? [2009,10,15]
उत्तर
सुवचनेन मैत्री वर्धते।
प्रश्न 2
गुणः केन वर्धते ?
उत्तर
गुणः विनयेन वर्धते।
प्रश्न 3
दानेन कः लाभः भवति ? या दानेन किं वर्धते ? [2017]
उत्तर
दानेन कीर्तिः (UPBoardSolutions.com) वर्धते।
प्रश्न 4
श्रीः केन वर्धते? [2009, 16]
उत्तर
श्री: उद्यमेन वर्धते।
प्रश्न 5
विश्वासः केन वर्धते ?
या
सदाचारेण कः वर्धते?
उत्तर
विश्वासः सदाचारेण वर्धते।
प्रश्न 6
विद्या केन वर्धते ? [2011, 14, 16, 18]
उत्तर
विद्या अभ्यासेन वर्धते।
प्रश्न 7
अभ्यासेन किं वर्धते ? [2010, 14]
उत्तर
भ्यासेन विद्या वर्धते।
प्रश्न 8
उपेक्षया किम् वर्धते? [2018]
उत्तर
उपेक्षया रिपुः (UPBoardSolutions.com) वर्धते।।
प्रश्न 9
तपः केन वर्धते? [2010, 13]
उत्तर
तपः क्षमया वर्धते।
प्रश्न 10
जलदः केन वर्धते ?
या
पूर्ववायुना किं वर्धते ?
उत्तर
जलदः पूर्ववायुना वर्धते।
प्रश्न 11
मित्रदर्शनेन किं वर्धते? [2017]
उत्तर
मित्रदर्शनेन आह्लादो वर्धते।
प्रश्न 12
नीचसङ्गेन का वर्धते ? [2013, 14]
या
दुश्शीलता केन वर्धते ?
उत्तर
नीचसङ्गेन दुश्शीलता वर्धते।
प्रश्न 13
रिपुः केन वर्धते ? [2015]
उत्तर
रिपुः उपेक्षया (UPBoardSolutions.com) वर्धते।
प्रश्न 14
कुटुम्बकलहेन किं वर्धते ?
या
दुःखं केन वर्धते ?
उत्तर
कुटुम्बकलहेन दुःखं वर्धते।
प्रश्न 15
रोगः केन वर्धते ? [2010]
उत्तर
रोग: अपथ्येन वर्धते।
प्रश्न 16
असन्तोषेण का वर्धते ? [2010]
उत्तर
असन्तोषेण तृष्णा वर्धते।
प्रश्न 17
शत्रुः कथं वर्धते ? ।
या
उपेक्षया किं वर्धते ?
उत्तर
उपेक्षया शत्रुः वर्धते।
प्रश्न 18
तृष्णा केन वर्धते ? [2009]
उत्तर
तृष्णा असन्तोषेण वर्धते।
प्रश्न 19
राज्यं केन वर्धते ?
या
न्यायेन कः वर्धते ?
उत्तर
न्यायेन राज्यं (UPBoardSolutions.com) वर्धते।
प्रश्न 20
समुद्रः केन वर्धते ?
उत्तर
समुद्रः इन्दुदर्शनेन वर्धते।
प्रश्न 21
औदार्येण किं वर्धते ?
उत्तर
औदार्येण प्रभुत्वं वर्धते।
प्रश्न 22
सत्येन कः वर्धते ?
या
धर्मः केन वर्धते ? [2011, 14]
उत्तर
सत्येन धर्म: वर्धते।
प्रश्न 23
दुर्व्यसनेन किं वर्धते ?
उत्तर
दुर्व्यसनेन कलहः वर्धते।
प्रश्न 24
कलहः केन वर्धते ? [2014, 18]
उत्तर
कलहः दुर्व्यसनेन वर्धते।
प्रश्न 25
इन्दुदर्शनेन कः वर्धते ? [2011, 12, 13, 14, 16]
उत्तर
इन्दुदर्शनेन समुद्रः वर्धते।
प्रश्न 26
विनयेन कः वर्धते ?
उत्तर
विनयेन गुण: वर्धते।
प्रश्न 27
सुवचनेन किं वर्धते ?
उत्तर
सुवचनेन मैत्री (UPBoardSolutions.com) बर्धते।
प्रश्न 28
वैश्वानरः केन वर्धते ? [2009]
उत्तर
वैश्वानरः तृणेन बर्धते।
प्रश्न 29
तृणैः कः वर्धते ?
उत्तर
तृणैः वैश्वानर: वर्धते।
प्रश्न 30
पुत्रदर्शनेन कः वर्धते ? [2011,14,15]
उत्तर
पुत्रदर्शनेन हर्ष: वर्धते।
प्रश्न 31
दारिद्रयं केन वर्धते ?
उत्तर
दारिद्र्यम् अशौचेन वर्धते।
प्रश्न 32
लोभः केन वर्धते ? [2012, 14, 17]
उत्तर
लोभ: लाभेन (UPBoardSolutions.com) वर्धते।
अनुवादात्मक
प्रश्न 1.
निम्नलिखित वाक्यों का संस्कृत में अनुवाद कीजिए-
उत्तर
व्याकरणत्मक
प्रश्न 1
विनय, क्षमा और रिपु के चतुर्थी, पञ्चमी तथा षष्ठी विभक्तियों के तीनों वचनों में रूप लिखिए।
उत्तर
प्रश्न 2
चन्द्र, उद्यान, वायु, अग्नि और पुत्र के पर्यायवाची शब्द लिखिए।
उत्तर
चन्द्र-इन्दुः, विधुः, शीतांशुः, सुधाकरः, निशाकरः, रजनीशः, दिनमणिः।
उद्यान-उपवनम्, वाटिका।
वायु-पवन:, समीरः, अनिलः।।
अग्नि-वह्निः, अनलः, पावकः, हुताशनः, दहनः।
पुत्र-आत्मजः, तनयः, सुतः, अर्भकः, सूनुः।
प्रश्न 3
तृतीया विभक्ति के प्रयोग के तीन मुख्य कारण बताइए। पाठ में किस कारण से तृतीया विभक्ति का प्रयोग हुआ है ?
उत्तर
- जिसकी सहायता से या जिसके द्वारा कार्य पूर्ण होता है, उसमें करण कारक तथा तृतीया विभक्ति होती है।
- ‘साथ’ का अर्थ रखने वाले ‘सह, (UPBoardSolutions.com) साकम्, सार्धम्’ शब्दों के योग में जिसके साथ क्रिया . होती है, उसमें तृतीया विभक्ति होती है।
- जिस अंग से शरीर के विकार का ज्ञान होता है, उसमें तृतीया विभक्ति होती है। उपर्युक्त कारणों में से प्रथम कारण से पाठ में तृतीया विभक्ति का प्रयोग हुआ है।
प्रश्न 4
निम्नलिखित पदों में विभक्ति एवं वचन बताइए-
व्यसनेन,
उत्तर
प्रश्न 5
निम्नलिखित शब्दों का सन्धि-विच्छेद कीजिए-
सदाचारेण, दुश्शीलता।
उत्तर
We hope the UP Board Solutions for Class 10 Hindi Chapter 6 केन किं वर्धते? (संस्कृत-खण्ड) help you. If you have any query regarding UP Board Solutions for Class 10 Hindi Chapter 6 केन किं वर्धते? (संस्कृत-खण्ड), drop a comment below and we will get back to you at the earliest.